°Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin co?rafi, iklimsel ve sosyoekonomik ko?ullar?, ¨¹lkeyi iklim de?i?ikli?inin etkilerine ve di?er ?evresel tehlikelere kar?? olduk?a k?r?lgan hale getirmekte ve uyum ve dayan?kl?l??? ?nemli ?ncelikler olarak ?n plana ??karmaktad?r. °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð, D¨¹nya ¶¹ÄÌÊÓƵAPPas? taraf?ndan se?ilen iklim k?r?lganl??? boyutlar?n?n ?o?unda y¨¹ksek d¨¹zeyde k?r?lganl??a sahiptir. ?lkenin ula?t?rma sistemi benzer ¨¹lkelere g?re daha k?r?lgan durumdad?r ve ¨¹lkede g?da g¨¹venli?i sorunlar?, su stresinde art?? ve 2021 orman yang?n? sezonu gibi benzeri g?r¨¹lmemi? afet olaylar? ya?anmaktad?r. Bu k?r?lganl?k; iklim fakt?rleri, n¨¹fusun maruziyet durumu (?rne?in, ta?k?n ve orman yang?n? tehlikelerine maruz kalan n¨¹fus pay?) ve sosyoekonomik fakt?rler (?rne?in tar?m?n ekonomideki pay?) gibi etkenlerin bir bile?iminden kaynaklanmaktad?r.
°Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin sera gaz? emisyonlar?ndaki art?? ekonomik b¨¹y¨¹me h?z?ndan daha yava? olmas?na ve ki?i ba??na d¨¹?en emisyon seviyesi Ekonomik ??birli?i ve Kalk?nma Te?kilat? (OECD) veya AB ¨¹lkelerinden daha d¨¹?¨¹k olmas?na ra?men, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'de g¨¹?l¨¹ bir azalt?m g¨¹ndeminin olu?turulmas? i?in g¨¹?l¨¹ bir gerek?e mevcuttur. Elektrik, ula??m, in?aat ve sanayi sekt?rlerini de i?eren enerji sekt?r¨¹, ¨¹lkenin sera gaz? emisyonlar?na en b¨¹y¨¹k katk? yapan sekt?rd¨¹r ve toplam emisyonlar?n d?rtte ¨¹?¨¹n¨¹ olu?turmaktad?r. Yenilenebilir enerjinin (YE) °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin elektrik sistemine b¨¹y¨¹k ?l?¨¹de dahil olmas?n?n ve d¨¹?¨¹k motorizasyon oranlar?n?n da katk?s?yla, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin elektrik, ula?t?rma ve tar?m sekt?rlerinin karbon yo?unlu?u AB ortalamas?ndan daha d¨¹?¨¹kt¨¹r. Bununla birlikte, k?m¨¹re olan ba??ml?l?k y¨¹ksek d¨¹zeydedir ve mevcut yat?r?m planlar? kapsam?nda daha da yo?unla?mas? beklenmektedir. Ayr?ca, bina sekt?r¨¹n¨¹n (konut ve konut d???) enerji verimlili?i de AB ortalamas?ndan daha d¨¹?¨¹kt¨¹r. ?malat sekt?r¨¹n¨¹n karbon yo?unlu?u AB ortalamas?ndan daha fazlad?r ve AB'nin S?n?rda Karbon D¨¹zenleme Mekanizmas?n? (CBAM) uygulamaya koymas? durumunda bu durum °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'yi risklere maruz b?rakacakt?r.
°Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð iddial? iklim de?i?ikli?i taahh¨¹tlerinde bulunmu?tur; Ekim 2021¡¯de Paris Anla?mas?n? onaylam?? ve 2053 y?l?na kadar net s?f?r emisyon hedefine ula?may? taahh¨¹t etmi?tir. ?lke, k?sa s¨¹re ?nce olu?turulan ?evre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl??? (???DB) ve Ulusal ?klim Eylem De?i?ikli?i Plan?n?n g¨¹ncellenmesi dahil olmak ¨¹zere, iklim de?i?ikli?i konular?n? ele almaya d?n¨¹k yeni kurumsal d¨¹zenlemeler yapmaktad?r. Son y?llarda iklim ile ili?kili olaylar?n yo?unla?mas? -ta?k?nlar, orman yang?nlar? ve deniz kirlili?i gibi- ve Avrupa Birli?i¡¯nin (AB) Ye?il Mutabakat giri?iminin °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð ekonomisi i?in potansiyel etkileri de ¨¹lkedeki iklim de?i?ikli?i g¨¹ndeminin aciliyetine katk?da bulunmu?tur. Buna paralel olarak, Ukrayna'daki sava? ve bunun beraberinde ya?anan enerji arz kesintileri ve fiyat art??lar?, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð gibi fosil yak?t ithalat?na ba??ml? ¨¹lkeler i?in riskleri daha belirgin hale getirerek, enerji g¨¹venli?ini ve kar??lanabilirli?i desteklemek i?in iklim eyleminin aciliyetini yeniden vurgulamaktad?r.
D¨¹nya ¶¹ÄÌÊÓƵAPPas? Grubu¡¯nun °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð i?in haz?rlad??? ?lke ?klim ve Kalk?nma Raporu (CCDR), °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin kalk?nma hedeflerini son zamanlarda yapm?? oldu?u iklim de?i?ikli?i konusundaki taahh¨¹tleriyle uyumlu hale getirme f?rsatlar?n? ve bu ba?lamda kar?? kar??ya kal?nabilecek ?d¨¹nle?imleri ara?t?rmaktad?r. Rapor, iklim eyleminin °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin b¨¹y¨¹me ve kalk?nma s¨¹recini nas?l etkileyece?ini ve ¨¹lkenin kalk?nma hedeflerine ula??lmas?na nas?l katk?da bulunaca??n?; ye?il teknolojilerin ve sekt?rlerin sundu?u f?rsatlar? yakalamas?na nas?l yard?mc? olaca??n?; d¨¹nyan?n sera gaz? emisyonlar?n? azaltt??? bir d?nemde ekonomiyi karbon kilitlenmesi gibi uzun vadeli risklerden veya b¨¹y¨¹k ?l?ekli afetlerden nas?l koruyaca??n? ve adil ve kapsay?c? bir ge?i?i nas?l destekleyece?ini ara?t?rmaktad?r.
Dayan?kl? Net S?f?r Yolu
Dayan?kl? ve net s?f?r emisyonlu kalk?nma yolu (RNZP), °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð¡¯nin kalk?nma ve iklim ama?lar?na ula?mas?na yard?mc? olabilir, ancak bu mevcut e?ilimlerden ?nemli ?l?¨¹de uzakla?mas?n? ve ?nemli politika reformlar? yapmas?n? gerektirmektedir. °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin kalk?nma ve iklim hedeflerini uyumla?t?rmak i?in takip edilebilecek ?e?itli muhtemel yollar mevcut olmakla birlikte, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð CCDR raporu uyum ve dayan?kl?l?k eylemlerini 2053 net s?f?r taahh¨¹d¨¹ ile birle?tiren a??klay?c? bir RNZP sunmaktad?r. RNZP iki temel ilkeye dayanmaktad?r:
- Dayan?kl?l??? ve uyumu g¨¹?lendirmek, t¨¹m ekonomi genelinde uygulanacak bir stratejiyi ve destekleyici bir sosyoekonomik ortam? gerektirmektedir. RNZP, bilgi, teknoloji ve finansmana eri?im sa?layarak ?zel sekt?rde uyumun desteklenmesine ?ncelik vermektedir. Kritik kamu varl?klar?n?n, hizmetlerinin ve tar?m sistemlerinin dayan?kl?l???n?, arazi kullan?m planlar?n?, su kaynaklar? y?netimini ve finansal dayan?kl?l??? (sigorta ve uyuma d?n¨¹k sosyal koruma ile iklim ve afet risklerinin makroekonomik ve mali politikalara entegrasyonu dahil olmak ¨¹zere) artt?rmaya y?nelik eylemler i?ermektedir
- °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð, 2053 net s?f?r emisyon hedefine ula?abilir, ancak bu bir?ok ekonomik sekt?rde b¨¹y¨¹k de?i?iklikler gerektirecektir. Bu d?n¨¹?¨¹m, enerji sekt?r¨¹n¨¹n derin bir ?ekilde karbonsuzla?t?r?lmas?n?; binalarda enerji verimlili?i ve elektrifikasyon ?nlemlerinin bir bile?imini; ula?t?rmada mod de?i?imi, enerji verimlili?i ve elektrifikasyon ?nlemlerini; orman alanlar?ndan karbon tutulumunu en ¨¹st d¨¹zeye ??karmak i?in mevcut uygulamalarda de?i?iklik yap?lmas?n? ve ekonominin geri kalan?nda (sanayi tesisleri, tar?m, at?k y?netimi ve su y?netimi) emisyon azaltma ?abalar?n? i?erecektir.
Dayan?kl? Net S?f?r Yolu, ekonomi genelinde dayan?kl?l??? ve uyumu art?rmak i?in birka? ?ncelikli alan? ?n plana ??karmaktad?r. Bunlar aras?nda; ?rne?in iklim ve afet riski bilgilerinin kamu taraf?ndan sa?lanmas?n? yayg?nla?t?rarak ?irketlerin ve insanlar?n uyumunu kolayla?t?rma ihtiyac?; arazi kullan?m planlar?n?n uyumla?t?r?lmas? ve kritik kamu varl?klar?n?n ve hizmetlerinin korunmas? (su ile ilgili halihaz?rda ciddi d¨¹zeyde olan ve giderek artmakta olan risklere kar?? dayan?kl?l???n g¨¹?lendirilmesini i?erecektir); uyum, dayan?kl?l?k ve afet riski finansman?n?n makro-mali politikalara dahil edilmesi (iklim de?i?ikli?i ve afetlerin ekonomik maliyetlerinin de?erlendirilmesi dahil olmak ¨¹zere) ve ?arta ba?l? y¨¹k¨¹ml¨¹l¨¹klerin mali politikalara, b¨¹t?e tahsislerine ve kamu yat?r?mlar?na yans?t?lmas? yer almaktad?r.
RNZP¡¯de, son kullan?c? sekt?rlerinin elektrifikasyonu sebebiyle talepteki art??a ra?men, elektrik sekt?r¨¹n¨¹n emisyonlar? 2040 y?l?na kadar ?nemli ?l?¨¹de azalt?lmaktad?r. Karbon k?s?d?n?n olmad??? bir durumda dahi, yeni k?m¨¹r yak?tl? santrallere ne ihtiya? duyulmaktad?r ne de artan elektrik talebinin kar??lanmas?ndaki en d¨¹?¨¹k maliyetli se?enektir. Bunun yerine, son on y?ll?k d?nemde yenilenebilir enerji kapasitesini ¨¹? kat?na ??kard??? performans? g?z ?n¨¹ne al?nd???nda, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð yerli g¨¹ne? ve r¨¹zgar enerjisine yap?lan en d¨¹?¨¹k maliyetli yat?r?mlar? h?zland?rarak ve enerji verimlili?ine, batarya ve pompaj depolamal? tesislere, jeotermal enerjiye ve karbon yakalama ve depolama ile birlikte ger?ekle?tirilen gaz yak?tl? ¨¹retime (ve yap?m? devam eden n¨¹kleer santralin tamamlanmas?na) yat?r?m yaparak enerji g¨¹venli?ini sa?layabilir. Bu, emisyonlar? azaltma ve ithal k?m¨¹r, do?al gaz ve petrole olan ba??ml?l??? azaltarak enerji g¨¹venli?ini artt?rma gibi ek faydalar?n yan?nda, ¨¹lkenin b¨¹y¨¹me hedefini destekleyici bir ?ekilde 2053 y?l?na kadar iki kat?na ??kacak enerji talebini kar??lamas?n? sa?layacakt?r.
Orman alanlar?ndan kaynaklanan negatif emisyonlar, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin azalt?m?n zor oldu?u sekt?rlerdeki ?nemli art?k emisyonlarla net s?f?r emisyon elde etmesini sa?layarak RNZP'de ?nemli bir rol oynamaktad?r, ancak bu ayn? zamanda riskler de olu?turmaktad?r. Ormanlarda karbon depolamas?, orman yang?nlar? gibi iklimsel ve ekonomik fakt?rlere kar?? k?r?lgand?r. Bu nedenle, net s?f?ra y?nelik sa?lam bir strateji, ?rne?in giderek s?kla?an orman yang?nlar? nedeniyle ormanlardan kaynaklanan negatif emisyonlar?n imkans?z oldu?unun ortaya ??kmas? durumunda, emisyon yapan sekt?rlerde nas?l daha fazlas?n?n yap?labilece?ini de?erlendirmelidir.
Net S?f?rdan Elde Edilecek Net Kazan?mlar
RNZP, kalk?nmay? iklimle ilgili hedeflerle uyumla?t?rman?n uygulanabilirlik durumunu ve genel faydalar?n? g?stermektedir. °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð t¨¹ketti?i do?al gaz?n y¨¹zde 99'unu ve petrol¨¹n y¨¹zde 93'¨¹n¨¹ ithal etti?inden dolay?, enerji verimlili?i ve yenilenebilir enerji, enerji ithalat?n? ve harcamalar?n?, hava kirlili?ini ve k¨¹resel enerji piyasalar?ndaki aksakl?klara kar?? k?r?lganl?klar? azaltarak b¨¹y¨¹k faydalar sa?layabilir. T¨¹m maliyetler ve yan faydalar hesaba kat?ld???nda, RNZP'nin 2022¨C30 d?nemindeki net ekonomik etkisi pozitiftir ve daha uzun zaman dilimlerini d¨¹?¨¹nd¨¹?¨¹m¨¹zde bu etki daha da artmaktad?r: RNZP, 2022¨C30'da net 15 milyar dolar ve 2022¨C40 d?neminde 146 milyar dolar kazan? sa?lamaktad?r; bunda b¨¹y¨¹k ?l?¨¹de azalan yak?t ithalat? ve hava kirlili?inin azalmas?yla sa?lanan sa?l?k faydalar? rol oynamaktad?r.
°Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð¡¯nin iklim taahh¨¹tlerinin yerine getirilmesi net ekonomik kazan?mlar sa?layacakt?r, ancak bunun i?in b¨¹y¨¹k kamu ve ?zel sekt?r yat?r?mlar? gerekecektir. °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð ekonomisinin b¨¹y¨¹kl¨¹?¨¹ ile kar??la?t?r?ld???nda bu yat?r?mlar y?netilebilir durumdad?r. Baz senaryo ile kar??la?t?r?ld???nda, °Õ¨¹°ù°ì¾±²â±ð'nin dayan?kl? net s?f?r yolunda ilerlemek i?in 2022¨C30 d?neminde (bug¨¹nk¨¹ de?er baz?nda) ilave 68 milyar ABD$ daha yat?r?m yapmas? gerekecektir. 2022-40 d?nemi i?in bu yat?r?m miktar? 165 milyar ABD$¡¯na ??kmaktad?r. Bu miktar, ayn? d?nem i?in ¨¹lkenin GSYH¡¯s?n?n yakla??k y¨¹zde 1¡¯ine tekab¨¹l etmektedir ve cari a????, ticaret dengesini ve kamu borcunu ?nemli ?l?¨¹de etkilemeyecektir. Makroekonomik sim¨¹lasyonlar, bu d?n¨¹?¨¹m¨¹n GSY?H'ya k¨¹?¨¹k bir destek (2030 itibariyle yakla??k y¨¹zde 1'lik bir art??) ve istihdamda net kazan?m sa?layaca??n? g?stermektedir. Bununla birlikte, bu d?n¨¹?¨¹m¨¹n ba?ar?s?, istikrarl? bir makroekonomik durum ve ?zel yat?r?mc?lar? ?ekmek ve maliyetleri en aza indirmek i?in iyi